«Τί κάνει ο Νίκος σου, κυρία Ιουλία μου, καλά, καλά, πάντα καλά! Καλό παιδί ο Νίκος σου εγώ πάντα το λεγα. Άντε να δούμε πότε θα φάμε κουφέτα, πότε θα βρεθεί ένα καλό κορίτσι, από σπίτι-δε λέω απ’αυτές τις τσούλες, θού Κύριε φυλακήν τω στόματι μου -πού να έχει και το κατιτίς του... Νά η Κούλα της κυρίας Σούλας απέναντι, την ξέρεις; Δεν την ξέρεις; Αααα, πρώτης τάξεως. Σπίτι-εκκλησία, εκκλησί-σπίτι. Και τα μάτια κάτω. Μετρημένη, σοβαρή, τα σούπα-μούπες δεν τα ξέρει. Και μια χαρά κορίτσι, όμορφο δεν μπορείς να το πεις, αλλά εγώ το λέω κυρία Ιουλία μου: Μακριά από τις όμορφες το Νίκο σου. Αυτές όλο θα σαχλαμαρίσουν όλο και θα παίξει το μάτι τους. Λίγο παχουλό το κορίτσι....»
(Απόσπασμα από το βιβλίο της Έλενας Ακρίτα “ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΝΑ”)
Μπορεί να μην είναι απόσπασμα διαλόγου από κάποια ταινία με τη γνωστή προξενήτρα του ελληνικού κινηματογράφου, Γεωργία Βασιλειάδου, αλλά σίγουρα βρισκόμαστε ενώπιον διεξαγωγής προξενιού. Ο μονόλογος αντιστοιχεί στα λόγια της διαμεσολαβήτριας ή πιο λαϊκά «προξενήτρας», η οποία αναλαμβάνει να ενώσει δύο ανθρώπους -ακόμα κι αν είναι άγνωστοι ως τώρα μεταξύ τους- «μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος». Αυτή η κυρία (στην προκειμένη περίπτωση -σε άλλες μπορεί να είναι κύριος), ύστερα από αυτή τη συνάντηση με την κυρία Ιουλία, και εφόσον όλα θα έχουν πάει κατ΄ευχήν, θα τρέξει στο σπίτι της κυρίας Σούλας να πλέξει το εγκώμιο του γαμπρού: «Και τί παλικάρι, τί εξαιρετικός νέος...». Πιθανότατα οι χαρακτηρισμοί δεν έχουν ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα, αλλά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ρωτώντας πας στην πόλη, η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει, και άλλα τινά. Πες-πες έρχεται η πρώτη συνάντηση των δύο οικογενειών με τα λουλούδια και τα σουδάκια, με την προξενήτρα γελαστή φορώντας το εμπριμεδάκι της, με το κεραυνοβόλο μίσος από την πρώτη ματιά ανάμεσα στις πεθερές, με την απάθεια των πεθερών, με τη νύφη ντροπαλή -και καλά, με το γαμπρό διατηρώντας το διαπεραστικό βλέμμα αγελάδας, και κάπως έτσι δένει το γλυκό και το αντρόγυνο εκπληρώνει την αποστολή του στη ζωή που δεν είναι άλλη από να παντρευτεί και να γεμίσει κουτσούβελα..
Με λίγα λόγια.........
Το προξενιό είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει τις ρίζες του στ’ αρχαία χρόνια, και είναι στενά συνυφασμένο με το έθιμο της προίκας. Ουσιαστικά κάτι σαν αγοραπωλησία ή επένδυση μεταξύ οικογενειών. Στα βυζαντινά χρόνια μάλιστα, άρχισε να υπάρχει η χρήση ενός εντύπου στο οποίο καταγράφονταν όλα τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία επρόκειτο να λάβει ο γαμπρός από το σόι της νύφης ως προίκα, το λεγόμενο «προικοσύμφωνο» ή «προικοχάρτι». Κάτι σαν τα συμβόλαια ενοικίων.
Το έθιμο του προξενιού διέφερε από περιοχή σε περιοχή ανά την Ελλάδα. Για παράδειγμα, στη Θράκη η διαδικασία γινόταν με τον εξής τρόπο: Όταν οι γονείς του παλικαριού ή της νύφης διάλεγαν κάποια νύφη ή γαμπρό, θα έβρισκαν τον κατάλληλο άνθρωπο για να κάνει την προξενιά. Ποτέ δε ρωτούσαν το κορίτσι ή ακόμα και τον νέο για την επιλογή που έκαναν οι γονείς τους. Η θέληση του πατέρα και η εξουσία στην οικογένεια ήταν απόλυτη. Ο προξενητής θα πήγαινε στο σπίτι της υποψήφιας νύφης ή του γαμπρού τη νύχτα κρατώντας αναμμένο φανάρι, για να μη σκοντάψει στο δρόμο και χαλάσει το προξενιό. Σαν έμπαινε στο σπίτι, φρόντιζε πάντα να πατήσει «με το δεξί» του πόδι κι αν ήταν χειμώνας καθόταν κοντά στο τζάκι (λογικό είναι αφού δεν θα είχαν λεφτά για πετρέλαιο!). Έφτυνε πίσω από τα δαυλιά (ροχάλες όχι αστεία!), τα έπιανε μετά (ο σιχαμένος) και έλεγε με το νου του «όπως πιάνε τα δαυλιά φωτιά, να πιάσ' κ' η προξενιά». Αφού συζητούσαν για την προίκα, που την έλεγαν «τράχωμα», έδιναν τα «σουμάδια», σε ένδειξη της συμφωνίας. Ήταν το δαχτυλίδι του αρραβώνα καρφιτσωμένο σε ένα μαντήλι. Αυτά από καιρό τα' χαν οι ενδιαφερόμενοι φυλαγμένα στο σεντούκι τους (μεσ’ τη ναφθαλίνη να μην τα τρώει ο σκώρος.
Ο προξενητής αφού έπαιρνε πρώτα τα σημάδια του γαμπρού, τα έφερνε στο σπίτι της νύφης. Στη νύφη πήγαινε ο πατέρας του γαμπρού ή ο θείος του με τον προξενητή και με ένα ακόμη άτομο για να είναι ο αριθμός μονός (το μονό αριθμό το θεωρούσαν τυχερό). Η νύφη θα φιλούσε το χέρι του προξενητή (αν είναι δυνατόν!) και θα έπαιρνε το σημάδι του αρραβώνα της. Ο προξενητής θα της ευχόταν το «καλορίζικο» και θα έπαιρνε και το σημάδι του αρραβώνα της νύφης για να το φέρει στο γαμπρό. Με τον ίδιο τρόπο θα γίνει η επιστροφή στο σπίτι του γαμπρού. Ακολουθούσε το ίδιο τελετουργικό, με τον υποψήφιο γαμπρό που έπαιρνε τον αρραβώνα φιλώντας το χέρι του προξενητή.
Επίσης, σύμφωνα με έθιμα άλλων τόπων ο προξενητής φορούσε κάποιο απο τα ρούχα του ανάποδα για να πάει καλά το προξενιό. Ακόμα λέγεται ότι πολλές φορές, όταν η νύφη ήταν άσχημη, παρουσίαζαν στο γαμπρό μια άλλη κοπέλα τη νύχτα με το φως του λυχναριού- όχι του Αλλαντίν, λάμπα εννοείται, να είμαστε ‘ξηγημένοι- συνηθιζόταν λοιπόν να λέγεται περιπαικτικά: «Βγαίκα νύφη στο κατώι να σε ιδεί ο γαμπρός το βόιδι!» (!!!!) Φυσικά πάντα μια λύση για τα ειδύλλια των τολμηρών νέων που δεν δέχονταν να παρουν γουρούνι στο σακί, ήταν να κλεφτούν. Αναφέρομαι σ΄ αυτές τις τόσο ρομαντικές σκηνές που βλέπαμε στην τηλεόραση: Να πετάει η νύφη τα σεντόνια από το παράθυρο και να παριστάνει τον Ταρζάν κρεμασμένη , ή να φέρνει ο γαμπρός έξω από το παράθυρο της καλής του τη σκάλα που συνήθως έσπαγε όταν αυτός αιωρούνταν στο κεφαλόσκαλο ή ακόμα και κάτι πιο σύγχρονο του στιλ «Ραπουνζέεελ! Ρίξε τα μαλλιά σουυυυ!»
Kάτι τέτοια συμβάντα για τον 21ο αιώνα φαίνονται κάπως παλαιολιθικά -εκτός από το κλέψιμο που είναι πιο extreme φυσικά, ωστόσο είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι το προξενιό εξακολουθεί να υπάρχει και να εφαρμόζεται στη χώρα μας, κυρίως σε κάποια χωριά, και μάλιστα σύμφωνα με τη γνώμη ορισμένων είναι ο πιο εγκυημένος τρόπος για επιτυχημένο γάμο! Εδώ πρέπει να πω οτι σύμφωνα με έρευνες τα διαζύγια από συνοικέσια είναι πολύ λιγότερα σε σχέση με των γάμων από έρωτα. Τα συμπεράσματα δικά σας..
Πέρα όμως από την παραδοσιακή μορφή του προξενιού όπως περιγράφτηκε παραπάνω, σήμερα έχει αποκτήσει μια άλλη διάσταση και ακούει στο όνομα «γραφεία συνοικεσιών». Στην Ελλάδα υπάρχουν τριακόσια (αριθμός τζόκερ) τέτοια γραφεία και όλο και περισσότεροι άνθρωποι απευθύνονται σε αυτά. Βέβαια διαφέρουν με το πατροπαράδοτο προξενιό, αφού αφ’ενός το να ψάξεις ταίρι τοιουτοτρόπως είναι μία οικιοθελής λύση (και δαπανηρή!) και αφεταίρου, στον παλιό καλό καιρό, οι υποψήφιοι γαμπροί και οι υποψήφιες νύφες κυμαίνονταν ηλικιακά απο 17 έως 25 έτη ζωής (από τα 26 και μετά θεωρούνταν σιτεμένοι και έμπαιναν σε άλλα μονοπάτια του τύπου «η γριά κότα έχει το ζουμί» και άλλα διαβολικά),άποψη που σήμερα δεν υποστηρίζεται (συνήθως). Επίσης ακόμα μία μορφή σύγχρονού προξενιού είναι και οι περιφημες τηλεοπτικές εκπομπές που έχουν ξεφυτρώσει εδώ και μερικά χρόνια που αναλαμβάνουν να κάνουν τα κονέ στον αέρα και δίνουν στους τηλεθεατές την ευκαιρία παντελούς αποχαύνωσης.
Γιατί συνεχίζουν να έχουν ισχύ μέχρι σήμερα;
Το γεγονός ότι το προξενιό όχι μόνο επιβιώνει αλλά και έχει προσαρμοστεί στα σημερινά δεδομένα, αποδεικνύει ότι για κάποιους δεν είναι απλά ένα έθιμο αλλά μια «καλή λύση»! Δεδομένου ότι η σημερινή κοινωνία παρέχει απεριόριστη ελευθερία για συναναστροφές, γνωριμίες και γενικότερα κοινωνική δικτύωση μεταξύ των ατόμων, σε αντίθεση με τις παλαιότερες εποχές όπου λόγω αντιλήψεων, φτώχειας, υποτίμησης της γυναίκας κλπ δεν επιτρέπονταν, είναι αξιο απορίας γιατί το προξενιό έχει μια τόσο σημαντική θέση στην σημερινή πραγματικότητα. Ποιοί δηλαδή μπορεί να είναι οι λόγοι που ωθούν έναν άνθρωπο να αναζητήσει σύντροφο μέσω κάποιας υπηρεσίας, αντί να βγεί στο δρόμο και να πλησιάσει από μόνος του τα άτομα του άλλου φύλου;
Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί και ξεχωριστοί για τον καθένα ωστόσο πιο εύκολο είναι να δούμε τους κοινούς, αυτούς που μας αφορούν όλους. Μήπως ευθύνεται η ανασφάλεια που πηγάζει απ΄ τα μεγάλα ερωτήματα του τύπου «Υπάρχει ζωή στον Άρη;», «Τί μας ψεκάζουν τα αεροπλάνα;», «Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν όντως ανακαλύψει τα κινητά τηλέφωνα;»… ή απλπούστερα είμαστε τόσο βόδια που δεν μπορούμε να εκφραστούμε και πολύ απλά να απλώσουμε ένα χαμόγελο στον/στην διπλανό/ή μας; Διευκρινίζω ότι δεν υπάρχει ουδεμία σκοπιμότητα προσβολής του ατόμου σας, ο χαρακτηρισμός προκύπτει από την ρήση του αρχαίου φιλόσοφου Αριστοτέλη «[...]ὁ δὲ μὴ δυνάμενος κοινωνεῖν ἢ μηδὲν δεόμενος δι' αὐτάρκειαν οὐθὲν μέρος πόλεως, ὥστε ἢ θηρίον ἢ θεός.» Όπερ μεθερεμηνευόμενον εστί: « ο άνθρωπος που δεν μπορεί να ζει μαζί με άλλους σε κοινότητα, ο άνθρωπος που λόγω αυτάρκειας αισθάνεται πως δεν του λείπει τίποτε, αυτός ο άνθρωπος δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο μέρος της πόλης- ένας τέτοιος όμως άνθρωπος είναι, τότε, ή ζώο ή θεός.». Εκτός βέβαια αν σας βολεύει να αποκαλείστε θεοί...
Παρόλο που δεν συμπαθούσα ποτέ τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, δεν μπορώ με κανένα τρόπο να την αμφισβητήσω: Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ. Πώς μπορούμε λοιπόν να πάμε κόντρα στη φύση; Σιχνά συμπεριφερόμαστε σαν φοβισμένες χελωνίτσες που μόλις πας να ακουμπήσεις το κεφαλάκι τους τσουπ! μπαίνουν στο καβούκι τους. Ετσι κι εμείς κλεισμένοι στα καβούκια μας, φοβόμαστε να ανοιχτούμε. Φοβόμαστε να αντικρύσουμε τους άλλους στα μάτια, κι έτσι αναθέτουμε σε υπηρεσίες και τηλεπαρουσιαστές να μας φέρουν κοντά -μια εύκολη και ασφαλής λύση. Σαφώς έχουμε ακούσει άπειρες φορές αυτές τις διαπιστώσεις, κοινωνιολόγοι και μη διατυμπανίζουν το μέγεθος αυτού του προβλήματος –δεν θέλω να τα παπαγαλίσω, δεν θα επεκταθώ. Εξάλλου μέσω ίντερνετ, η πιθανότητα να εισακουστούν τα λόγια αυτά είναι πολύ μικρή, αφού το ίντερνετ πολλές φορές παίζει το ρόλο ενός ακόμα αγωγού απομόνωσης. (Προτιμάμε να περνάμε ατελείωτες ώρες μπροστά στην παγωμένη οθόνη, αντί να συναναστρεφόμαστε με τα ομοειδή μας όντα που δεν έχουν καλώδια και πληκτρολόγιο.. )
...Εν πάση περιπτώση τα κίνητρα που μας οδηγούν να ψάξουμε το άλλο μας μισό μέσω μιας λίστας αιτούντων, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο έρευνας αγοράς μιας κουβέρτας (Ύφασμα: βελουτέ, Διάσταση: 160x220cm, Χρώμα: καμηλό, Τιμή συμφέρουσα), μπορεί να βασίζονται επίσης στις δύσκολες συνθήκες ζωής, στην έλλειψη «ελεύθερου χρόνου», στην ψυχολογία και προσωπικότητά του καθενός, καθώς και στην πιθανή απογοήτευση από προηγούμενες σχέσεις.
Πρέπει λοιπόν να καθήσουμε όλοι αναπαυτικά στις πολυθρόνες μας, στους καναπέδες μας, στις καρέκλες μας, στα σκαλοπάτια μιας πολυκατοικίας, σ΄ένα παγκάκι, κάτω στο πάτωμα ή όπου τελος πάντων μας βοηθάει να ανοίξουμε το μυαλό μας, να απελευθερώσουμε την σκέψη μας και να σκεφτούμε σοβαρά κάτι που έλεγε η γιαγιά μου:
«ΣΕ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΚΑΙ ΣΕ ΤΑΞΙΔΙ ΜΗΤΕ ΛΑΔΙ ΜΗΤΕ ΞΥΔΙ»
